Na een hevige storm is de Oude Kerk van Spaarndam in 1627 herbouwd. Het schilderachtige plaatsje was een van de eerste beschermde dorpsgezichten van Nederland.
Orgels /
Spaarndam / Oude Kerk
Kerkplein 2, Spaarndam
Kerk
Na een hevige storm is de Oude Kerk van Spaarndam in 1627 herbouwd. Het
schilderachtige plaatsje was een van de eerste beschermde dorpsgezichten van
Nederland.
Huidige orgel
Dispositie van het orgel (ca. 1760):
Manuaal:
Prestant 8' disc.
Holpijp 8'
Prestant 4' Fluit
4' basc./disc. Nasard
3'
Het orgel in de Oude Kerk te Spaarndam is gebouwd rond 1760. In 1875 werd het in Spaarndam geplaatst door de Alkmaarse orgelbouwer L. Ypma.
De herkomst van het instrument is onduidelijk, in een artikel in Het Orgel uit 1971 wordt gesteld dat het afkomstig is uit de Rooms Katholieke Sint
Laurentiusstatie aan de Diggelaarssteeg in Alkmaar. Deze kerk was, samen met de Sint Matthiasstatie aan de Jacobsstraat, in 1861 buiten gebruik gesteld
toen de Dominicuskerk in Alkmaar in gebruik werd genomen.Daar had Ypma voor f2500,- een nieuw orgel geplaatst (in een bestaande kas), waarbij hij de twee oude orgels had ingenomen.
Echter nader onderzoek heeft uitgewezen dat het orgel van de Laurentiusstaatie, gebouwd in 1758 door Gilmann (de 19e-eeuwse dispositieverzamelaar Broekhuijzen
dateert het op ca 1670 á 1680) in 1863 werd verkocht aan de Sint Vincentiuskerk in Volendam en staat tegenwoordig in de Hervormde Kerk van Paesens.
Het Spaarndamse orgel kan ook niet het instrument uit de Matthiasstatie zijn (volgens Broekhuijzen geboiuwd door J. Strumphler); dat is namelijk in Heiloo terecht gekomen en die orgelkas is in de jaren '30 van de 20e
eeuw door Flentrop voorzien van een nieuw binnenwerk.
Daarnaast kan het niet het schuilkerk-orgel van de Sint Dominicusstatie of Banekerk zijn, ook in 1758 door Gilman gebouwd (Broekhuijzen zegt Christian Müller),
want dat is meeverhuisd in de 19e eeuw naar de nieuwe kerk en aan het einde van die eeuw verkocht. Het staat tegenwoordig in Lochem.
En tot slot was er nog een vierde schuilkerk in Alkmaar, de Sint Fransiscusstatie, waar een Assendelft-orgel stond van eveneens rond 1760. Het werd in 1867 verkocht
aan de R.K. Kerk van Bergen en staat tegenwoordig in de Gereformeerde Kerk van Schermerhorn.
Het is dus zeker maar de vraag of het Spaarndamse orgel wel een verleden als schuilkerkorgel in Alkmaar heeft gehad, hoe Ypma er aan kwam is en blijft vooralsnog onduidelijk.
Wel is het opvallend dat het orgel in Spaarndam qua front zeer ongewoon is voor Noord-Holland en gelijkenissen toont met orgels van J.Th.Gilmann en diens opa J.J. Brammertz, die veel in het zuiden van ons land bouwden.
Het is mogelijk dat het Spaarndamse orgel, voor het door Ypma aan deze kerk werd verkocht, werd bezocht in de tweede helft van 1874 door een orgelcommissie van de
Waterlands Doopsgezinde Gemeente in Westzaan, die op zoek was naar een nieuw orgel. Uiteindelijk werd voor die kerk,
de Noordervermaning , in 1875 een nieuw orgel (van ongeveer dezelfde omvang) gebouwd door L. van Dam & Zonen uit Leeuwarden.
Het 18e-eeuwse orgel van Ypma kon voor de Hervormde kerk van Spaarndam worden aangekocht doordat de financiering voor een belangrijk deel mogelijk was gemaakt door de familie Coch te Leiden. De heer N.W. en de dames B.J.H., A.M.G. en C.A. Coch leenden renteloos f1000,- voor een periode van 10 jaar.
De nadrukkelijke melding in de stukken van een “orgel met onderbouw” lijken erop te wijzen dat de onderbouw pas in Spaarndam is toegevoegd, maar dat is niet zeker. Op 12 december 1875 werd het 18e-eeuwse instrument in gebruik genomen.
Octaaf 2'
Mixtuur III sterk
Scherp II sterk
Dulciaan 8' basc./disc.
Geen pedaal/disc.
In 1971 is het fraaie instrument gerestaureerd door de firma Pels & Van Leeuwen
te ’s Hertogenbosch.