Orgels / Haarlem / Philharmonie
Klokhuisplein 2, Haarlem

Concertgebouw


In 1856 werd de mannensociëteit 'Vereeniging' opgericht die al snel in een behoefte bleek te voorzien. Er werd in de Lange Begijnestraat een dubbel herenhuis aangekocht en verbouwd waarbij een zaal voor concerten en andere evenementen werd gecreëerd. Na enkele decennia kwam de behoefte aan een grote concertzaal.
Nadat diverse panden in het bezit waren gekomen van de 'Vereeniging', werd in 1872 besloten te verbouwen waarna een concertzaal voor 1300 bezoekers ontstond.
In 1920 werd de sociëteit verkocht aan de gemeente Haarlem, waarna het Concertgebouw in opdracht werd geëxploiteerd door pachters en uiteindelijk door een zelfstandige stichting.
In de jaren '70 van de vorige eeuw is het gehele complex opnieuw verbouwd, met een afsluitende verbouwing in 19786.

Orgel

Foto 1: Paleis voor de Volksvleit, Amsterdam. © Collectie: P.  Bron

Toen men in 1874 een orgel wilde voor het Paleis van Volksvlijt in Amsterdam, werd vooral contact gezocht met Duitse en Nederlandse bouwers. Het initiatief voor de bouw werd genomen vanwege de viering van het zeshonderdjarig bestaan van de stad Amsterdam op 27 oktober 1875. Op aandringen van Charles-Marie Philbert en Jos Verheijen werd ook contact opgenomen met de franse firma Cavaillé-Coll. Omdat het voor 27 oktober 1875 voltooid moest zijn werd de opdracht voor nieuwbouw door de bouwer geweigerd. Cavaillé-Coll was echter bezig met een instrument voor een nieuwe vleugel van het Palais d'Industrie aan de Champs-Elysées in Parijs. In januari 1875 was dit zo goed als voltooid, maar door allerlei problemen kon het niet worden verkocht. Het orgel werd nu geleverd voor het Paleis van Volksvlijt. Bij de keuring in april 1875 is onder andere bespeeld door Guilmant en Widor. Op 30 mei begon de opbouw. Op verzoek van de commissie werd het front groter gemaakt en meer monumentaal. De bekroning van het front had in Amsterdam geen functie. Op 27 oktober 1875 is het orgel in gebruik genomen. Guilmant speelde de inauguratie. De dag ervoor had hij het orgel gedemonstreerd aan de beoordelingscommissie met werken van Lemmens, Bach, Salomé, Guilmant en Mendelssohn. Bij de ingebruikname speelde hij werken van Bach, Sweelinck en van eigen hand. Tevens concerteerde hij nog op 28 en 30 oktober.
Na de bouw van het Concertgebouw van Amsterdam aan het Museumplein en de ingebruikname van het Maarschalkerweerdorgel in 1890 werd het Paleis vrijwel niet meer gebruikt voor muziekuitvoeringen. Er kwamen vooral tentoonstellingen in het gebouw, zodat het orgel buiten gebruik raakte. De toenmalige stadsorganist van Haarlem, Louis Robert (1882-1937), leerling van Paleis-organist De Pauw wist in oktober 1915 Adriaan Stoop en Julius C. Bunge, twee bemiddelde zakenmannen die de muziek een warm hart toedroegen, over te halen om het orgel aan te kopen voor het Concertgebouw in Haarlem. Het orgel verkeerde in zeer slechte staat, doordat in 1916 het Paleis gebruikt werd voor de mobilisatie. In 1917 is het gedemonteerd en opgeslagen. Omdat de zaal moest worden verbouwd, en er geen financiën waren, liet definitieve opbouw lang op zich wachten.
Sybrand Adema bouwde het orgel op vanaf juni 1923. Hij verving de mechanische sleepladen door pneumatische kegelladen. Er werd een nieuwe speeltafel gemaakt met een generaal crescendopedaal (rolzweller). Ook werden Sousbasse 32' en 16' vernieuwd. De opstelling van het orgel werd ook gewijzigd. Het Récit kwam achter het Grand Orgue, terwijl het Positif boven het Grand Orgue achter het loze opzetstuk van het front kwam te staan. Op 14 oktober 1924 is het instrument in Haarlem in gebruik genomen door stadsorganist George Robert. Het Paleis voor Volksvlijt in Amsterdam brandde in 1929 tot de grond toe af.
Het Cavaillé-Coll-orgel werd in 1964 verbouwd door de gebroeders Vermeulen uit Weert. Zij herstelden wel de oorspronkelijke klankkleur, maar vervingen de tractuur door een electrische. Tevens werd de dispositie uitgebreid met 5 stemmen. De Unda-Maris 8' van het Récit werd vervangen door een Tierce, de Flûte 4' van het Pedaal door een Octave 4'. De oorspronkelijke eiken kleur werd bordeaux-rood geschilderd. Op 4 november 1965 werd het instrument weer in gebruik genomen met een bespeling door Albert de Klerk en Piet Kee.
In 1976 is de gehele zaal gemoderniseerd, en is het orgel geschilderd in de kleuren grijs, wit en crème.
De firma Flentrop kreeg in 2003 de opdracht voor een volledige reconstructie van het oorspronkelijke instrument. De nog in Nederland aanwezige onderdelen werden voor zover mogelijk teruggehaald. Als voorbeeld konden de instrumenten in Lisieux en Warrington dienen. Adviseurs waren Henk Kooiker en Jan Jongepier. De orgelkas is opnieuw geschilderd in de kleur van 1922. Op 3 februari 2006 is het orgel weer in gebruik genomen met een concert door Jos van der Kooy en Christine Kamp aan het orgel met medewerking van het Holland Symphonia o.l.v. Ermanno Florio.

Terug naar boven