Orgels / Bloemendaal / Dorpskerk
Kerkplein, Bloemendaal

Kerk

In 1632 besloten Bloemendaalse buitenplaatsbezitters tot het bouwen van een kerk in het dorp Bloemendaal. Ook de Bloemendalers zelf wensten een "Predikhuys". De eerste gemeenteleden waren linnenblekers en tuinlieden. Op 25 maart 1636 werd de eerste kerkdienst gehouden in het kerkje, dat speciaal voor de hervormde eredienst was gebouwd. Rondom de kerk kwam het kerkhof met aan de ene kant de pastorie en aan de andere kant de diaconieschool met het huis van de schoolmees- ter. Deze zijn op het sfeervolle dorpsplein nog steeds te herkennen. Bijzonder zijn de gebrandschilderde ramen door Pieter Holsteyn, die geschonken werden door de kerkstichters en door de Heer van Brederode, de Staten van Holland en de steden Haarlem, Alkmaar, Hoorn, Dordrecht, Beverwijk en Leiden.
Andere 17e eeuwse interieuronderdelen zijn de preekstoel met doophek, de herenbanken, en enkele grafstenen en gedenkstenen. Ook de luidklok uit 1637 is nog in de toren aanwezig.
Het interieur van de kerk is meermalen veranderd. In 1850 werd aan de westzijde een galerij gebouwd. De preekstoel stond aanvankelijk tegen de oostzijde, maar werd in 1895 naar de zuidkant verhuisd. Ook werd hierbij de galerij uit 1850 vervangen door de huidige en kwam er een soortgelijke galerij aan de oostkant bij.
In 1916 werd een nieuwe consistoriekamer aan de zuidzijde bijgebouwd.

Eerste orgel
Orgelbouwer J.C. Friedrichs te Gouda plaatste in 1816 het eerste orgel in de dorpskerk te Bloemendaal. Het betrof een tot kerkorgel verbouwd eenklaviers huisorgel met 10 stemmen.
In 1848 werd dit orgel door B.J. Gabry gewijzigd en voorzien van een tweede klavier met 6 stemmen.
In 1881 werd het orgel in de Christelijk Gereformeerde Kerk te Utrecht geplaatst. Vermoedelijk heeft het hier rond 1930 plaats moeten maken voor een orgel van Ypma uit 1906, dat hier door N.A. van Dam vanuit een Rooms Katholieke Kerk te Alkmaar werd geplaatst.
Verdere lotgevallen van het oude orgel zijn niet geheel duidelijk. Mogelijk zijn delen ervan bewaard gebleven.

Tweede orgel

© Orgels in Noord-Holland : Historie, bouw en gebruik van de Noordhollandse kerkorgels /Jongepier, Jan, - Nieuwkoop, Hans van,-  Poot, Willem

In de Duitse plaats Barmen (tegenwoordig Wuppertal) was vanaf 1794 de firma Ibach gevestigd. Een van de zoons, Richard (1813-1889) bracht het bedrijf tot ongekende bloei. Orgels werden uitgevoerd naar bestemmingen in landen in verschillende werelddelen. Twee broers werden eveneens werkzaam in de orgelbranche, een vierde broer (Adolph) stichtte een bekend geworden pianofabriek in Bonn.
Richard Ibach heeft diverse kerkorgels in Nederland gebouwd. We denken hierbij aan Bergen op Zoom (1864) en Deventer (1868).
In 1881 werd een tweeklaviers orgel geleverd aan de Hervormde Kerk te Bloemendaal. Het instrument had een front dat in deze tijd veel werd toegepast: een academisch uitgevoerd ontwerp in architectonische vorm. Het Ibach-orgel was een geschenk van Jan Borski ter gelegenheid van diens 25-jarig huwelijksfeest. Het orgel werd op 4 en 5 mei opgebouwd waarna het in gebruik werd genomen.

In 1928 voorzag W. van Leeuwen het orgel van een zelfstandig pedaal met drie stemmen. De drie tongwerken dateren ook van deze verbouwing.
Door de inzet van Piet Ozinga is het orgel in 1958 overgeplaatst naar de Gereformeerde Kerk in Lunteren. Hier werd het helaas sterk veranderd en voorzien van een nieuwe kas. Ook werd vrijwel het gehele tweede klavier
vernieuwd. De werkzaamheden werden uitgevoerd door de firma A.H. de Graaf uit Arnhem. Het in Lunteren aanwezige Kruse-orgel uit 1901 werd door de fa. Koppejan gedemonteerd en opgeslagen. Het Ibach-orgel uit Bloemendaal werd op 23 juli 1959 in Lunteren in gebruik genomen met een bespeling door Johan van Dommele en Piet Ozinga.
In 1983 werd het orgel opnieuw gerestaureerd door De Graaf. Hierbij werd het pijpwerk opnieuw geintoneerd.
In de jaren daarna is het Pedaal uitgebreid met een Fagot 16’, de Quintfluit op man. II werd verschoven tot een Fluit 4’, de Octaaf 2’ werd vervangen door een Gemshoorn2 ‘ en de Kromhoorn moest wijken voor een Dulciaan 8’.
In 2005 is door de Gebr. Van Vulpen te Utrecht een grote schoonmaakbeurt uitgevoerd waarbij tevens het front iets is verfraait.

Het Ibach-orgel in de Gereformeerde Kerk te Lunteren

Derde orgel

© Collectie A. de Kort

In 1959 leverde W. van Leeuwen te Leiderdorp een nieuw orgel met twee klavieren en vrij pedaal. Het orgel bezat 13 sprekende stemmen. Het pijpwerk van de beide manualen was op één windlade opgesteld. Daarnaast was het door middel van een vrij ingewikkeld systeem mogelijk drie registers van het hoofdwerk te laten spreken. Het allereerste frontontwerp van Van Leeuwen werd afgekeurd zodat de orgelbouwer genoodzaakt was voor eigen rekening het reeds voltooide front te vermaken overeenkomstig het ontwerp van de commissie. De windladen werden uitgevoerd volgens het gepatenteerde (diagonale) VEKA-sleepladesysteem van Van Leeuwen.
Op 24 april 1959 werd het orgel in gebruik genomen met een concert door Piet Halsema.

Er waren echter vanaf het begin klachten over de scherpe klank van het Van Leeuwen-orgel. Er werden dan ook al spoedig enkele hinderlijk scherpe pijpen afgeplakt en stom gemaakt.
Van Leeuwen weigerde echter iets aan de klank te veranderen. Pas in 1966 was hij tegen betaling bereid tot een herintonatie. Onder deze omstandigheden bleek het verstandiger een andere orgelbouwer te benaderen: de firma Flentrop uit Zaandam werd in augustus 1968 bereid gevonden om het werk op zich te nemen. Zes stemmen werden geherintoneerd en 4 andere stemmen werden ge-egaliseerd. Daarnaast werden de drie tongwerken goed sprekend gemaakt. Toch waren de problemen hierna nog niet verholpen: in de praktijk werden zeker 5 van de 13 stemmen zelden of nooit gebruikt.
Op 14 april 1975 werd dan ook een orgelfonds ingesteld waarna op 2 september 1982 een orgelcommissie ingesteld werd die per 30 mei 1983 Klaas Bolt uit Haarlem benoemde als adviseur.
In 1986 voerden Klaas Bolt en twee orgelbouwers een onderzoek uit naar het Van Leeuwen-orgel dat heeft uitgewezen dat de agressieve klank ook aan de starre windvoorziening heeft gelegen. Daarnaast zou het VEKA-systeem kostbare reparaties veroorzaken en was ook de mechaniek van toetsen naar de windlade technisch gezien niet geheel juist. Ook waren de kernen van het pijpwerk flinterdun en de constructie van de pijpen te licht. 
Nadat in 1985 een orgel van Pieter of zoon Johannes Assendelft ontdekte bij orgelbouwer Reil te Heerde, werd op 2 december 1985 overgegaan tot aankoop.
Het Van Leeuwen-orgel werd op 28 december 1990 verkocht voor f35.000,- aan de Ontmoetingskerk in Zevenhuizen. Het instrument werd na zondag 20 oktober 1991 gedemonteerd door orgelbouwer L. Kramer uit Boskoop. Hij verbeterde de windvoorziening door de winddruk te verhogen en werkte enkele registers om en scheidde front en kas om het instrument toch in de beperkte ruimte in de nieuwe kerk te krijgen. Daarnaast werd de Cink 2’ van het pedaal vervangen door een Schalmei 4’, afkomstig van een orgel van de firma Leeflang.
Op 13 december 1991 werd het Van Leeuwen-orgel uit 1958 in de Ontmoetingskerk te Zevenhuizen in gebruik genomen met een bespeling door organiste Agnes van Bekkum.
In 1998 is de Schalmey 8’ van het Nevenwerk vervangen door een Dulciaan 8’, afkomstig van de firma Steendam. Het werk werd uitgevoerd door de Gebroeders Reil, die het momenteel nog steeds in onderhoud heeft.

Het Van Leeuwen-orgel tin de Ontmoetingskerk te Zevenhuizen

Huidig orgel

In februari 1985 ontdekte Klaas Bolt in het magazijn van J. Reil orgelmakers te Heerde onderdelen van een orgel van hetzij Pieter Assendelft dan wel van zijn zoon Johannes. De oorspronkelijke locatie van het orgel is niet bekend. Het orgel werd op 5 juni 1908 als eerste orgel in de Gereformeerde Kerk te Baflo in gebruik genomen en was afkomstig van leverancier dhr. Mart Vermeulen uit Woerden. In 1951 werd het orgel afgedankt en werd het opgeslagen in Kampen en later in Heerde.  De Bourdon 16’ was later toegevoegd, de oorspronkelijke klaviatuur en het onderste gedeelte van de kas waren verloren gegaan.
Op 2 december 1985 werden deze onderdelen aangekocht door de Hervormde Gemeente te Bloemendaal en na het verkrijgen van een Rijkssubsidie werd gestart met de restauratie door Gebr. Reil te Heerde.
Na het overlijden van Klaas Bolt werd Hans van Nieuwkoop als adviseur benoemd. Na onderzoek kwam vast te staan dat een groot deel van de Quintadeen 8’ en vrijwel de gehele Fluit 4’ vermoedelijk van 17^e eeuwse makelij is. Een deel van de koppen, kelen en tongen van de Trompet 8’ waren van een 19^e eeuwse Trompet. Nieuw pijpwerk werd gemaakt naar voorbeeld van het Assendelft-orgel te Wijk aan Zee en het Steevens/Assendelft-orgel in de Waalse Kerk te Leiden. Omdat Assendelft ooit een Flute Travers 8’ plaatste in een thans verdwenen huisorgel in Delft, werd dit register gemaakt naar voorbeeld van een exemplaar van A. Meere. De pedaaltrompet is gekopiërd naar één van Assendelfts tijdgenoten: Mitterreyther. De vorm van het pedaalklavier is eveneens van de laatste orgelmaker ontleend. De klaviatuur is gebouwd naar voorbeeld van het Assendelft-orgel te Nootdorp en de tractuur is gekopiërd naar die van Assendelft te Zuidschermer. Ook het sofiet, de bekroning en ontbrekend snijwerk werd naar voorbeeld van dit orgel gemaakt door houtsnijder G. Ravensberg te Waddinxveen.
Het Assendelft-orgel in Bloemendaal kreeg verschuifbare klavieren en pedaal, zodat goed met het orgel kan worden samengespeeld door andere instrumenten in de normale toonhoogte (a1 = 440hz) maar ook de oorspronkelijke toonhoogte beluisterbaar bleef (a1 = 415 hz). Voor de stemming werd de Neidhardt I  - stemming uit 1724 gekozen, waarbij ondanks de bepaalde kleuring van ieder toonsoort het toch mogelijk blijft in alle toonsoort te spelen.
Op vrijdag 12 maart 1993 werd het Assendelft-orgel in de dorpskerk te Bloemendaal in gebruik genomen met een concert door Hans van Nieuwkoop.

Terug naar boven